Zespół jelita drażliwego (IBS) – objawy, przyczyny, leczenie i przeciwdziałanie

Zespół jelita drażliwego (IBS) to jedno z najczęstszych zaburzeń dotyczących części układu pokarmowego, które znacząco wpływa na komfort życia. Jego podłożem jest często nadwrażliwość jelit oraz zaburzenia równowagi mikrobioty. W artykule wyjaśniamy, jak rozpoznać to schorzenie, jakie są jego przyczyny oraz w jaki sposób dieta i suplementy mogą wspierać prawidłową pracę jelit i łagodzić dolegliwości IBS.

Czym jest zespół jelita drażliwego (IBS)?

Zespół jelita drażliwego (ang. Irritable Bowel Syndrome, IBS) to jedno z najczęstszych zaburzeń czynnościowych jelit, charakteryzujące się przewlekłymi dolegliwościami bólowymi i dyskomfortem w obrębie przewodu pokarmowego. Szacuje się, że może ono dotyczyć nawet 10–15% populacji dorosłych, częściej kobiet niż mężczyzn (1,5-3 razy częściej). Nie jest to co prawda choroba zagrażająca życiu, jednak znacząco wpływa na samopoczucie i jakość codziennego funkcjonowania.

IBS nie jest zapaleniem jelit w klasycznym sensie, to raczej zaburzenie w pracy jelit (dokładnie przewlekła choroba jelita cienkiego i jelita grubego). Oznacza to, że brak jest widocznych zmian strukturalnych w jelitach, natomiast odczuwalna jest nadmierna reakcja jelit na bodźce, co prowadzi do szeregu objawów takich jak ból brzucha, wzdęcia, zaparcia lub biegunki. W niektórych przypadkach mówi się o poinfekcyjnym zespole jelita drażliwego, gdy objawy pojawiają się po przebytej infekcji jelitowej.

Sprawdź także: Zespół jelita drażliwego – objawy, leczenie, suplementacja

Objawy zespołu jelita drażliwego

W przebiegu zespołu jelita drażliwego mogą pojawiać się różne dolegliwości, zależne od indywidualnych uwarunkowań i stylu życia. Ponieważ przyczyny zespołu jelita drażliwego są wieloczynnikowe, podejście do leczenia wymaga indywidualizacji i powinno być poprzedzone kompleksową oceną stanu pacjenta.

Objawy jelitowe – ból brzucha, wzdęcia, biegunki, zaparcia

Do najczęstszych jelitowych objawów zespołu jelita drażliwego należą:

• przewlekłe bóle brzucha (szczególnie w dolnej części brzucha)
• zaparcia
• biegunki (często z zaburzeniami wchłaniania kwasów żółciowych)
• uczucie wzdęcia
• obecność śluzu w stolcu
• uczucie niepełnego wypróżnienia lub uczucie zalegania pokarmu
• zmiana konsystencji stolca

Objawy mogą nasilać się po posiłkach, w okresach wzmożonego stresu lub przy zmianach hormonalnych, np. podczas zaburzeń miesiączkowania.

Objawy pozajelitowe – zmęczenie, bóle głowy, stany lękowe

Zespół jelita drażliwego to nie tylko problem ze strony przewodu pokarmowego. Osoby cierpiące na IBS często zgłaszają szereg indywidualnych objawów pozajelitowych, takich jak:

• przewlekłe zmęczenie
• bóle głowy
• wahania nastroju i stany lękowe
• zaburzenia snu
• zaburzenia miesiączkowania
• częstomocz

Symptomy te są efektem tzw. osi jelitowo-mózgowej, czyli dwukierunkowej komunikacji między jelitami a ośrodkowym układem nerwowym. Objawy pojawiające się w przebiegu zespołu jelita drażliwego mogą wpływać na samopoczucie psychiczne, z kolei stres zwykle nasila dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Co ważne, u każdej osoby z IBS mogą być dostrzegalne inne objawy, np. u jednych postać z dominującym zaparciem, a u innych z dominującą biegunką.

Czytaj także: Maślan sodu – opinie, dawkowanie, właściwości, skutki uboczne

Skąd bierze się IBS? Przyczyny i czynniki ryzyka

Nie ma jednej konkretnej przyczyny zespołu jelita drażliwego. Lekarze i naukowcy wskazują na złożony mechanizm, w którym łączą się czynniki biologiczne, dietetyczne i psychologiczne. Do najczęstszych przyczyn IBS zalicza się:

• nadwrażliwość trzewną, czyli obniżony próg czucia trzewnego w jelitach, powodujący reakcję bólową na normalne bodźce
• dysbiozę, tzn. jakościowe zaburzenia mikrobioty jelitowej
• nietolerancje pokarmowe (np. laktozy, fruktozy, glutenu)
• czynniki psychologiczne (przewlekły stres), zaburzenia psychiczne takie jak lęk i depresja
• zaburzenia motoryki jelit i przepuszczalności jelitowej
• czynniki hormonalne
• poinfekcyjny zespół jelita drażliwego

Współczesne badania pokazują, że zespół jelita wrażliwego jest chorobą przewlekłą o złożonych przyczynach, dlatego leczenie IBS wymaga podejścia holistycznego.

Mikrobiota jelitowa a IBS

Mikrobiota, czyli flora bakteryjna jelit, odgrywa bardzo ważną rolę w utrzymaniu zdrowia całego układu pokarmowego. W przypadku zespołu jelita drażliwego często obserwuje się zaburzenia równowagi mikrobioty, tzw. dysbiozę. Jest to zaburzenie polegające na zmniejszeniu liczby korzystnych bakterii i jednoczesnym namnażaniu się gatunków niepożądanych. Objawy, które towarzyszą zaburzeniom mikrobioty to nadprodukcja gazów, zwiększona przepuszczalność bariery jelitowej i nasilona reakcja zapalna.

Wiele badań wskazuje, że u osób z IBS, w mikrobiocie dominują szczepy potencjalnie szkodliwe, a liczba dobrych bakterii, głównie z rodzaju Bifidobacterium i Lactobacillus, jest obniżona.[1] Odtworzenie prawidłowej flory bakteryjnej dzięki probiotykom i błonnikowi rozpuszczalnemu może pomóc w łagodzeniu objawów zespołu jelita drażliwego[2].

Leczenie i łagodzenie objawów IBS

Leczenie zespołu jelita drażliwego opiera się na łagodzeniu objawów i poprawie jakości życia. W praktyce oznacza to połączenie kilku działań, których skuteczność potwierdziły wieloletnie badania:

• dieta o niskiej zawartości FODMAP (ograniczająca fermentujące węglowodany, które prowadzą do rozrostu bakteryjnego w jelicie cienkim) – udowodniono w badaniach, że dieta pomaga wyeliminować wzdęcia i nękające bóle brzucha, według rekomendacji Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii należy ją stosować 6 tygodni[3].
• redukcja stresu, który negatywnie wpływa na perystaltykę jelit – udowodniono, że zarządzanie stresem przynosi krótkoterminową redukcję objawów jelitowych i psychicznych u osób z IBS, co potwierdził przegląd badań z 2024 roku [4-5].
• regularna umiarkowana aktywność fizyczna, która ułatwia pasaż treści jelitowej, może wspomóc redukcję bólów brzucha i wzdęć (potwierdzone w przeglądzie badań z 2024 roku)[6].
• sen i regeneracja (udowodniono, że niedobór snu może nasilać objawy IBS poprzez wpływ na oś jelitowo-mózgową)[7].
• leki rozkurczowe lub trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne – stosowane pod kontrolą lekarza w cięższych przypadkach okazały się w badaniach najbardziej pomocne pod względem skuteczności zmniejszenia przewlekłych bólów brzucha w IBS.[8]

Leczenie IBS to przede wszystkim łagodzenie objawów, ponieważ bardzo trudno jest ustalić czynnik wywołujący zespół jelita drażliwego i wdrożyć leczenie przyczynowe.

Suplementacja wspierająca jelita przy IBS

W zależności od postaci zespołu jelita drażliwego, dolegliwości mogą mieć różny charakter, od zaparć, przez biegunki, po wzdęcia czy uczucie dyskomfortu w jamie brzusznej. Właściwie dobrana suplementacja może wspierać równowagę mikrobioty jelitowej, łagodzić podrażnienia i poprawiać ogólny komfort trawienny, stanowiąc uzupełnienie terapii dietetycznej i stylu życia.

Probiotyki – przywracanie równowagi flory

Probiotyki pomagają odbudować równowagę mikrobioty jelitowej, ograniczając objawy takie jak wzdęcia, uczucie pełności czy nieregularne wypróżnienia. Szczególnie pomocne w łagodzeniu objawów IBS są szczepy takie jak Bifidobacterium infantis 35624 czy Lactobacillus plantarum 299v.[9]

Regularne przyjmowanie probiotyków może wspierać odbudowę naturalnej odporności organizmu i poprawiać wchłanianie składników odżywczych. Warto wybierać preparaty zawierające różnorodne szczepy bakteryjne, ponieważ różne mikroorganizmy pełnią odmienne funkcje w ekosystemie jelit.[10]

Regularność stosowania probiotyków jest bardzo ważna dla uzyskania stabilnego efektu, dlatego zaleca się przyjmowanie ich przez co najmniej kilka tygodni.

Maślan sodu – regeneracja nabłonka jelit

Maślan sodu (butyrate) to naturalny krótkołańcuchowy kwas tłuszczowy, który wspiera regenerację nabłonka jelitowego i utrzymanie integralności bariery jelitowej. W wielu badaniach wykazano, że suplementacja mikrokapsułkowanym maślanem zmniejsza ból brzucha i poprawia konsystencję stolca u osób zmagających się z zespołem jelita drażliwego i może skutecznie wesprzeć leczenie dietetyczne pacjentów.[11]

Maślan sodu odgrywa istotną rolę w dostarczaniu energii komórkom jelitowym, co przyczynia się do ich lepszej regeneracji i poprawy funkcjonowania. Wpływa też na zmniejszenie stanu zapalnego w obrębie ścian jelit oraz wspiera równowagę mikroflory poprzez ograniczanie rozwoju patogennych bakterii. Regularna suplementacja maślanem może wspomagać proces gojenia nabłonka po infekcjach lub antybiotykoterapii. Maślan sodu jest dobrze tolerowany przez większość osób i stanowi cenny element terapii wspierającej funkcjonowanie jelit.

Błonnik rozpuszczalny – łagodzenie objawów

Błonnik rozpuszczalny, np. w postaci babki jajowatej (psyllium), łagodzi zaparcia i reguluje rytm wypróżnień.[11] W odróżnieniu od błonnika nierozpuszczalnego nie nasila wzdęć i może wspierać rozwój korzystnych bakterii jelitowych, co jest korzystne dla osób z zespołem jelita nadwrażliwego.[12]

Błonnik rozpuszczalny działa jak naturalny prebiotyk, ponieważ stanowi pożywkę dla dobrych bakterii, co sprzyja utrzymaniu zdrowej mikrobioty jelitowej. Regularne spożycie odpowiedniej ilości błonnika wspiera perystaltykę jelit i przyczynia się do ogólnej poprawy komfortu trawiennego. W przypadku IBS zaleca się stopniowe zwiększanie ilości błonnika w diecie. Pozwala to uniknąć ewentualnych nagłych dolegliwości ze strony układu pokarmowego.

Może Cię zainteresować: Probiotyki, prebiotyki, maślan sodu – co na zdrowe jelita?

Podsumowanie – kontroluj jelita, nie pozwól, by one kontrolowały Ciebie

Zespół jelita drażliwego to choroba przewlekła, która wymaga cierpliwości i świadomego podejścia. Obserwowanie reakcji organizmu oraz eliminacja czynników prowadzących do zaostrzeń IBS są w tym przypadku najważniejsze. Dobrze dobrana dieta, regularny ruch, redukcja stresu, odpoczynek i odpowiednia suplementacja mogą znacząco zmniejszyć dolegliwości bólowe oraz poprawić komfort życia.

W przypadku IBS warto nawiązać dobrą relację ze specjalistą gastroenterologiem lub dietetykiem, który postawi diagnozę, wykluczy objawy alarmowe sugerujące inne schorzenia (wiele schorzeń układu pokarmowego daje podobne objawy) i pomoże dobrać spersonalizowany plan działania w przebiegu IBS.

W celu rozpoznania zespołu jelita drażliwego lekarz najpierw przeprowadza dokładny wywiad i analizuje charakter objawów. Aby wykluczyć inne schorzenia, takie jak alergie pokarmowe, nietolerancje pokarmowe (np. nietolerancja laktozy, glutenu) czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego, może zlecić dodatkowe badania, m.in. USG jamy brzusznej lub endoskopię górnego odcinka przewodu pokarmowego. W przypadku pacjentów z dominującą biegunką wykonuje się też testy laboratoryjne i kałowe, by potwierdzić, że objawy wynikają z IBS, a nie innych chorób przewodu pokarmowego.

Pamiętaj, że jelita wpływają na pracę całego organizmu, ale możesz przejąć nad tym kontrolę i mieć wpływ na swoje samopoczucie dzięki właściwemu trybowi życia, diecie i suplementacji.

Przeczytaj również: Mikropeletki – czym są i dlaczego warto wybierać suplementy w takiej formie?

Bibliografia:

[1] https://www.mdpi.com/2072-6643/17/1/155
[2] https://www.mdpi.com/2072-6643/12/4/1159
[3] https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33985752/
[4] https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36649166/
[5] https://www.frontiersin.org/journals/gastroenterology/articles/10.3389/fgstr.2024.1342888/full
[6] https://www.mdpi.com/2072-6643/16/16/2657
[7] https://journals.lww.com/ajg/fulltext/2024/01000/poor_subjective_sleep_quality_predicts_symptoms_in.23.aspx?
[8] https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10651259/
[9] https://www.mdpi.com/2077-0383/12/14/4838
[10] https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8942000/
[11] https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3272664/
[12] https://www.gastrojournal.org/article/S0016-5085%2821%2904084-1/fulltext

Podobne artykuły:

• Zespół jelita drażliwego – objawy, leczenie, suplementacja
• Maślan sodu a alkohol – wpływ, czy można pić przy suplementacji?
• Probiotyki na jelita – jakie wybrać i jak stosować?
• Maślan sodu – opinie, dawkowanie, właściwości, skutki uboczne
• Probiotyki, prebiotyki, maślan sodu – co na zdrowe jelita?
• Najlepszy maślan sodu – jaki wybrać?
• Co to są enzymy trawienne i jak wpływają na organizm?
• Jak poprawić trawienie i wchłanianie składników odżywczych?