Dieta eliminacyjna — podstawowe zasady

Jeśli czujesz się źle po zjedzeniu konkretnych produktów, prawdopodobnie cierpisz na alergię lub nietolerancję pokarmową. Stwierdzenie, co jest przyczyną bólu brzucha, biegunki czy pokrzywki nie zawsze jest proste. Ważne, abyś wiedział jak dokonywać bezpiecznych wyborów żywieniowych. Z pomocą przychodzi dieta eliminacyjna, która pozwoli Ci ustalić źródło problemu i pozbyć się dokuczliwych objawów. Z czym wiąże się dieta eliminacyjna i jak ją przeprowadzić?

Na czym polega dieta eliminacyjna?

Dieta eliminacyjna jest przeznaczona dla wszystkich osób, u których pojawiły się objawy alergii pokarmowej. Jest sposobem na odkrycie substancji, która uczula oraz jedyną metodą usunięcia problemu. Dieta eliminacyjna może, a wręcz powinna być stosowana, gdy zostanie postawiona diagnoza lekarska o alergii pokarmowej. To podejście do odżywiania zakłada wykluczenie jednego lub kilku składników podejrzewanych o wywoływanie niepożądanej reakcji.

Zasady diety eliminacyjnej

Dieta eliminacyjna dzieli się na dwie fazy: eliminacyjną i reintrodukcyjną.

1. Dietę eliminacyjną rozpoczyna się od fazy eliminacji, która obejmuje usuwanie z jadłospisu produktów, które podejrzewasz o wywoływanie reakcji. Trwa ona krótko, zwykle 2-3 tygodnie (do momentu, gdy objawy nietolerancji lub alergii ustąpią). Najczęstszymi z wycofywanych produktów są orzechy, kukurydza, pomidory, papryka, soja, nabiał, owoce cytrusowe, pszenica, żywność zawierająca gluten, wieprzowina, jajka i owoce morza.
2.  W fazie reintrodukcji powoli wprowadza się do diety nowe pokarmy — wyeliminowane wcześniej produkty. Ważne jest, aby każdą grupę pokarmową wprowadzać indywidualnie, przez 2–3 dni, szukając objawów. Należy zwrócić uwagę, czy pojawią się: wysypki i zmiany skórne, ból stawów, głowy, zmęczenie, problemy ze snem, wzdęcia, problemy żołądkowe i problemy z jelitami. 

Jeśli w diecie eliminacyjnej przy wprowadzaniu konkretnej grupy żywności nie odczuwa się żadnych objawów, można założyć, że ta konkretna grupa nie powoduje nietolerancji i przejść do testowania następnej. Jeśli jednak objawy się pojawiają, oznacza to, że produkt wyzwalający problemy został z powodzeniem zidentyfikowany i należy trwale usunąć go z diety [1].

Cały proces, w tym eliminacja, trwa około 5–6 tygodni.

Jeśli planujesz wyeliminować wiele grup żywności, skonsultuj się z dietetykiem lub lekarzem. Wyeliminowanie zbyt wielu grup żywności może spowodować niedobory składników pokarmowych.

Rodzaje diet eliminacyjnych

Diety eliminacyjne dzieli się na 3 rodzaje [2]:

1. Dieta polegająca na całkowitym wykluczeniu jednego lub kilku składników szkodliwych — na 2 tygodnie wyklucza się potencjalnie alergizujący składnik (składniki). Produkty eliminowane są pojedynczo do momentu ustania objawów, co daje informację na temat rzeczywistego źródła alergii. 
2. Dieta elementarna — wprowadza się wyłącznie pojedyncze aminokwasy, by zapewnić organizmowi energię. Zwykle tę dietę stosuje się, gdy dieta wykluczająca składnik nie daje odpowiedzi na pytanie, co jest źródłem alergii. Charakterystyczne dla niej jest wprowadzanie jedynie pojedynczych aminokwasów, które dostarczają organizmowi energii. Posiłki w tej diecie eliminacyjnej zazwyczaj są płynne lub półpłynne z uzupełnieniem określonych produktów.
3. Dieta oligoantygenowa — stosuje się ją, gdy objawy są powodowane przez wiele produktów. Opiera się na produktach uważanych za rzadko alergizujące (np. brokuły, ryż, gotowane jabłka, sałata). Powinna być stosowana krótko, do zauważalnych efektów (maksymalne 4 tygodnie).

Które składniki najczęściej uczulają?

Prawie każda żywność zawierająca alergeny białkowe może wywoływać reakcję alergiczną [3]. Na szczęście większość ludzi nie reaguje alergicznie na białko. 

Podczas gdy wiele produktów spożywczych może alergizować, za 90% alergii odpowiada zaledwie kilka. Zostały one wymienione w kolejnym punkcie.

Zobacz także: Dieta low FODMAP – zasady i jadłospis

Alergia pokarmowa a nietolerancje — które składniki najczęściej uczulają?

Reakcje fizyczne na niektóre pokarmy są powszechne, ale większość jest spowodowana nietolerancją pokarmową, a nie alergią pokarmową. Zdarza się, że nietolerancja pokarmowa powoduje podobne objawy (zwykle związane z układem trawiennym), jak alergia pokarmowa, więc ludzie często mylą te dwie rzeczy.

Jeśli masz nietolerancję pokarmową, możesz bez problemu spożywać niewielkie ilości źle tolerowanego pokarmu i być w stanie zapobiec reakcji. Na przykład, jeśli masz nietolerancję laktozy, możesz pić mleko bez laktozy lub zażywać środki z enzymem laktazy, aby wspomóc trawienie. Jeśli cierpisz na alergię pokarmową, nawet minimalna ilość alergizującego składnika wywoła negatywną reakcję. 

Do najczęstszych alergenów pokarmowych należą:

• seler, 
• zboża zawierające gluten (takie jak jęczmień i owies), 
• skorupiaki (takie jak krewetki, kraby i homary), 
• mięczaki (takie jak małże i ostrygi), 
• jaja, 
• mleko krowie/białka mleka krowiego, a więc wszystkie produkty mleczne [4],
• cytrusy,
• orzechy,
• soja,
• niektóre ziarna np. sezam,
• ryby, 
• musztarda.

Objawy alergii pokarmowej

Alergia pokarmowa powoduje reakcję układu odpornościowego, która wpływa na wiele narządów w ciele. Może powodować szereg dolegliwości. Najczęstsze objawy alergii pokarmowej to:

• mrowienie lub swędzenie w jamie ustnej,
• pokrzywka, egzema, swędzenie, atopowe zapalenie skóry,
• obrzęk ust, twarzy, języka lub gardła (lub innych części ciała),
• świszczący oddech, zatkany nos lub problemy z oddychaniem,
• bóle brzucha, biegunka, nudności lub wymioty,
• zawroty i bóle głowy, a nawet omdlenia.

W niektórych przypadkach reakcja alergiczna na pokarm może być ciężka lub zagrażać życiu. 

Zobacz również: Dieta bezglutenowa – jakie są objawy uczulenia na gluten?

Które odżywki można stosować mając objawy uczulenia?

Alergia na białko mleka powoduje problemy z trawieniem, skórą, a czasami oddychaniem i krążeniem. W mleku znajdują się różne rodzaje białek, które wywołują reakcje alergiczne. Są one klasyfikowane jako kazeiny i białka serwatkowe.

Osoby z alergią na białka serwatkowe (białka mleka krowiego) mogą czasami tolerować produkty z mleka krowiego, które zostały poddane obróbce w bardzo wysokiej temperaturze (na przykład mleko UHT). Jednak gdy u osoby zostanie zdiagnozowana alergia na białka mleka, początkowo zaleca się wyeliminowanie wszystkich pokarmów zwierzęcych [5].

Odżywki a alergia na białka mleka

Izolat białka serwatkowego może być świetną opcją dla osób z nietolerancją laktozy, w zależności od stopnia wrażliwości na laktozę. Sytuacja u osób uczulonych na białka mleka krowiego jest zupełnie inna — nawet niewielka ilość alergenów będzie stanowić problem (niezbędna jest wówczas dieta bezmleczna). 

Na szczęście białko serwatkowe nie jest jedynym wysokiej jakości rodzajem białka w proszku dostępnym na rynku. Istnieje wiele wartościowych produktów białkowych całkowicie pozbawionych alergenu, które pozwolą Ci osiągnąć te same korzyści, co przy spożywaniu białka mleka. Najpopularniejsze odżywki białkowe bez protein mleka są wytwarzane z białek roślinnych: grochu, brązowego ryżu, soi, konopi. W domyśle odżywki te są przeznaczone dla wegan.

Możesz również korzystać z odżywek na bazie protein wołowych czy protein jaj. Oprócz posiadania wysokiego profilu aminokwasowego (charakterystycznego dla produktów odzwierzęcych), są dobrze przyswajalne przez organizm.

Białko a nietolerancja laktozy

Jeśli cierpisz na nietolerancję laktozy i nie jest to problem, który masz od urodzenia, nie musisz eliminować laktozy całkowicie. Zwiększa to możliwość wyboru wśród odżywek białkowych.

Sprawdź: Czy mając nietolerancję laktozy można stosować odżywki białkowe?

Większość odżywek białkowych produkowana jest co prawda z białek serwatki pochodzących z mleka krowiego, jednak to od procesu obróbki zależy zawartość laktozy w końcowym produkcie. Zawartość węglowodanów w odżywce białkowej uzyskanej z serwatki jest zawartością laktozy (laktoza jest dwucukrem).

Odżywki białkowe różnią się procesem produkcji:

• WPC (Whey Protein Concentrate) to koncentrat białka serwatkowego. Białko w WPC stanowi 60-80% zawartości, a ilość laktozy może być zbyt duża dla osób z nietolerancją.
• WPI (Whey Protein Isolate), czyli izolat białka serwatkowego ma wyższą zawartość białka, ale mniej węglowodanów. Możesz spróbować stosować odżywkę białkową tego typu, jeśli masz lekką hipolaktazję (nietolerancję laktozy).
• WPH (Whey Protein Hydrolysate), czyli hydrolizat białek serwatkowych – może okazać się lepszym wyborem białka dla osób z nietolerancją laktozy.

Jest też opcja przygotowana typowo dla osób, które nie chcą ryzykować rewolucji pokarmowych — odżywki (w większości izolaty) z adnotacją „lactose free”. Zazwyczaj w takich odżywkach laktoza nie jest zupełnie wyeliminowana, ale zminimalizowana niemal do zera co sprawia, że osoby z nietolerancją laktozy mogą ją stosować bez większych obaw o problemy jelitowe.

Zobacz także: Odżywki białkowe WPC, WPI, WPH – poznaj różnice

Bibliografia:

[1] Anna Nowak-Węgrzyn, Marion Groetch: Nutritional aspects and diets in food allergy. Chem Immunol Allergy. 2015;101:209-20.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26022881/ [2] Elide A.Pastorello et al: Role of the elimination diet in adults with food allergy. Journal of Allergy and Clinical Immunology. Volume 84, Issue 4, Part 1, October 1989, Pages 475-4
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/0091674989903606 [3] Susan Waserman, Wade Watson: Food allergy. Allergy, Asthma & Clinical Immunology volume 7, Article number: S7 (2011).
https://link.springer.com/article/10.1186/1710-1492-7-S1-S7 [4] https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/9781118534168.ch6 [5] https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/07315724.2005.10719507

Podobne artykuły:

• Odżywki białkowe bez laktozy – jakie białko przy nietolerancji?
• Czy mając nietolerancję laktozy można stosować odżywki białkowe?
• Nietolerancja laktozy – przyczyny, objawy oraz dieta bez laktozy
• Dieta bezglutenowa – jakie są objawy uczulenia na gluten?
• Rodzaje odżywek białkowych – jakie białko wybrać?